Wat is narratief werken?

Narratief werken is een methode voor professionals om middels het levensverhaal van hun cliënten te werken aan een achterliggend doel.
Narratief werken valt onder de psychologie van de levenskunst. Levenskunst kan gezien worden als het samenspel tussen geestelijke gezondheid en geestelijke ziekte binnen één persoon. Het gaat dan om het behoud van zingeving en welbevinden ondanks het leed dat onvermijdelijk bij het leven hoort. Levenskunst heeft te maken met het zo goed mogelijk leren omgaan van dat lijden. Deze benadering is complementair aan de twee andere benaderingen in de Geestelijke Gezondheidszorg  (GGZ) namelijk de 'traditionele GGZ' waarbij de nadruk ligt op het verkleinen van het risico op pathologie en de 'positieve psychologie' die zich voornamelijk richt op het bevorderen van geestelijke gezondheid en de zoektocht naar geluk (Boksebeld, 2010).

Andere termen binnen narratief werken zijn narratieve begeleidingskunde, levensverhaalmethode, narratieve therapie, narratieve coaching en narratieve gerontologie. Verwante methoden zijn narratieve psychologie en narratieve psychotherapie.

In de narratieve psychologie staat de aanname centraal dat we in een door verhalen gevormde wereld leven. Mensen creëren betekenis door ervaringen te structureren in temporeel betekenisvolle en samenhangende gebeurtenissen: verhalen met een plot. Deze aanname impliceert dat onze zelf-identiteit een geconstrueerd narratief is. De ontwikkeling van zelf-identiteit vraagt om reflexiviteit (Bohlemeijer, Westerhof & Korte, 2010).

De kern van de methode van narratief werken is dat het ‘probleem’ dat de persoon op dit moment in zijn leven ervaart wordt geplaatst binnen het perspectief van zijn levensloop. Dit kan helpen om anders naar problemen te kijken en anders te benoemen. Het kan er toe leiden dat mensen nieuwe oplossingen ontdekken en het kan zijn dat mensen bepaalde gebeurtenissen verwerken en kunnen loslaten (Bohlmeijer, Kempen & Goetstouwers (p. 314, 2010) in: Bohlmeijer, Mies & Westerhof (2010).

Voorop staat het respect voor het verhaal: het gaat namelijk om de belevenis van de eigen werkelijkheid. Waar het verhaal stokt, in kringetjes ronddraait, de verteller het spoor bijster is of blinde vlekken heeft, reikt de begeleider mogelijkheden aan om te continueren, aan te vullen, te herdefiniëren (Swagerman, 2010 in: Bohlmeijer, Mies & Westerhof (2010).

Op de themapagina staan onder het thema 'narratief werken' de boeken met methoden over narratief werken en sites die ingaan op narratief werken.

Narratief werken met cliënt- familie- hulpverlener

Van Wel & Droes beschrijven de methode van Petry (1995) die de rehistoriserende benadering heeft ontworpen. Deze benadering werkt vanuit drie perspectieven met het levensverhaal van de cliënt. Petry spreekt van 'synchronisatie van de triade (cliënt - familie- hulpverlener)' waarbij op basis van onderling vertrouwen en echtheid een gelijkwaardige, machtsvrije dialoog mogelijk is. De drie partijen worden uitgenodigd zichzelf weer als een sociaal verband te beschouwen waarbij de hulpverlener 'deprofessionaliseert' en de cliënt 'dechronificeert'. Het gevoel van cliënt zijn moet in de loop van de jaren verdwijnen. Eerherstel, herontdekking van iemands sociale identiteit en het gaan vervullen van rollen in de samenleving geven richting aan het handelen van de hulpverlener (p. 100, Van Wel & Droes in: Korevaar & Droes, 2008).

Een boek waarin de drie perspectieven uitgewerkt worden is in januari 2012 verschenen. Het boek Veerkracht met als ondertitel 'herstelverhalen vanuit drie perspectieven' bevat 6 herstelverhalen rondom psychische problematiek met daarbij 12 verhalen waarin het verhaal van de professional en de naaste is opgeschreven. Het boek is een product van het lectoraat GGZ, Saxion (voor meer info zie op deze site het kopje 'over de maker' en onder thema 'psychische aandoeningen allerlei').

Narratief werken in de ouderenzorg

Binnen de ouderenzorg werkt men met de methode reminiscentie (reminiscentiegroepen) waarin het werken met herinneringen centraal staan. Reminiscentie is een methode waarbij het geheugen van deelnemers zodanig geprikkeld wordt dat vergeten herinneringen weer naar boven komen. Daarvoor heeft men geschikte levensverhalen nodig die herinneringen oproepen. Deelnemers vertellen over hun herinneringen en maken aan anderen duidelijk wie en wat ze zijn, wat ze beleefd en gepresteerd hebben en wat hen heeft gevormd. In die groepen kan men filosoferen over de zin van het leven, gesprekken met ouderen over het voorbije leven en de opgave voor de tijd die nog komt (Stichting KleurRijk Verleden, 2010).

Life-review is een gestructureerde vorm van reminiscentie, die zich kenmerkt door:

  • een zoektocht naar zingeving
  • integratie van positieve en negatieve herinneringen
  • gerichtheid op de hele levensloop

Opleidingen 

In Driebergen bevindt zich het instituut voor biografie. Zij bieden tal van opleidingen, cursussen en studiedagen aan om aan de slag te gaan met je eigen levensloop of dat van je client. Enkele voorbeelden: opleiding tot ouderschapscoach, opleiding tot biografisch coach, jaarcursus Karma, masterclass intuïtie, proeverij autobiografisch schrijven.

In Doetinchem bevindt zich de praktijkschool voor levensvragen waar mensen begeleid worden in hun zoektocht naar spiritualiteit. Zij volgen de christelijke weg en houden zich bezig met mystagogie; inwijding in het symbolisch bewustzijn in een sfeer van contemplatie en dialoog. Hierin is aandacht voor adem, lichaams-houding, stilte,  beleving hier-en-nu, in je eigen maat. Dit gebeurt in de vorm van tekst, beweging ontleend aan chi qung, sacrale dans en klank. De oprichters (Jan van Deenen en Petra den Dulk) hebben twee boeken geschreven over autobiografisch schrijven (zie op deze site thema 'autobiografisch schrijven'). Zie levensvragen

In België werkt Johan van de Putte (psycholoog) als psychotherapeut en opleider van narratief werken. Hij behaalde het 'International Post Graduate Diploma in Narrative Approaches to Therapy and Community Work' aan het Dulwich Centre in Adelaide (Australië). Op zijn site is informatie te vinden over zijn opleidingsaanbod, meer informatie over narratieve therapie en nuttige links. Titels van zijn opleidingsmodules zijn 'narratieve therapie', 'verrijken van helpende verhaallijnen' en 'meervoudige verhaligheid'. Zie narratieve therapie 

De houding van de professional

De houding van de professional bij het werken met levensverhalen is te omschrijven als leeg luisteren (niet oordelen, niet categoriseren, geen vragenvuur maar het verhaal van de cliënt volgen en hem de regie geven). De gespreksmethoden van motiverende gespreksvoering kunnen de basis zijn (open vragen, reflectief luisteren, bevestigen, samenvatten, verandertaal uitlokken).

De professional is een en al oor voor hetgeen wat de cliënt te vertellen heeft en probeert met zijn vragen en houding door te vragen op wat de cliënt vertelt. Daarbij probeert hij deels om met zijn vragen 'in de schoenen van de cliënt' te gaan staan en deels om als een 'helikopter' boven het verhaal te vliegen en vanuit verschillende perspectieven het verhaal te verkennen. Vragen die daarbij helpen zijn 'en wat zou je partner gezegd hebben als hij nog leefde?' en 'en wat als je in dat verhaal niet de prooi was maar de jager?'.

Om het verhaal te kunnen schrijven hoef je de verhalen 'alleen maar' ongecensureerd naar boven te laten komen (Wijering, 2010). Hierbij is het uiteraard van belang om als hulpverlener de eindverantwoordelijkheid te nemen over hoe ver er doorgevraagd wordt, hoe lang stil gestaan wordt bij bepaalde onderwerpen en hoe lang het gesprek zal duren. De hulpverlener dient zoals in al het professioneel handelen altijd te zorgen voor nazorg zodat de cliënt weet wie en wanneer hij kan opbellen of kan bezoeken als hij hier behoefte aan heeft.